Boekhandel ’t Oneindige Verhaal uit Sint-Niklaas sluit eind 2019 zijn deuren. “Te veel factoren zorgen ervoor dat het openhouden van onze zelfstandige boekhandel economisch steeds moeilijker wordt op langere termijn,” klinkt het bij zaakvoerders Herwig en Tim Staes.
Voor Sint-Niklaas en omgeving is dit een ware ramp. Hiermee is Sint-Niklaas één van de weinige centrumsteden die niet langer over een zelfstandige boekhandel beschikt. Een boekhandelaar met liefde voor boeken, met aandacht voor literatuur, poëzie en literaire non-fictie… Je vindt het raar of zelden in een ketenboekhandel want daar is vooral oog voor de bestsellers. Vanuit die passie voor degelijke literatuur verkoopt de onafhankelijke boekhandel ook risicovolle titels met een kleinere oplage. Zonder een assortimentsboekhandel treedt een neerwaartse spiraal in werking. Verschraling van het boekenlandschap is het resultaat en dat komt de cultuur in onze stad niet ten goede.
“Moeilijk te concurreren tegen het Waasland Shopping Center en e-commerce,” zeggen de zaakvoerders. Dat klopt. Maar is dit een onvermijdelijke tendens of kan verstandig beleid hier iets aan veranderen?
Het is een feit dat in heel Europa de boekhandels onder druk staan. Maar waarom doen de boekhandels in Nederland het zoveel beter dan in Vlaanderen? En waarom hebben steden als Mechelen en Brugge nog steeds bloeiende boekhandels? En wat heeft het stadsbestuur ondernomen om toch een assortimentsboekhandel in de stad te behouden?
Sinds jaar en dag wordt het Shopping Center helemaal in de watten gelegd. Er zijn pogingen ondernomen om het winkelen in de Stationsstraat meer leven in te blazen, maar ze zijn allemaal vruchteloos gebleken. Er staan niet minder dan 20 winkelpanden leeg. 4 winkels afficheren een ‘totale uitverkoop’ waaronder ’t Oneindige Verhaal. En de Reynaertgalerij is al helemaal een ramp. Dit is een beleidskeuze en geen natuurwet! Moet ik hier nog uitleggen hoe belangrijk het is om een levendig centrum te hebben waar mensen in lokale winkels kunnen gaan grasduinen, mekaar ontmoeten, zich kunnen ontspannen? Kortom, een centrum waar lokale winkels en andere initiatieven zorgen voor sociale cohesie en dynamiek? De recente campagne van Unizo om te “winkelhieren” zette dat recent nog eens in de verf. Met de slogan “Wij stoppen. Bedankt voor alle jaren,” was de eyecatcher op de vitrine van een aantal winkels. Bij die winkels was het niet echt, bij ’t Oneindige Verhaal jammergenoeg wel.
De manier waarop de openbare aanbestedingen voor de aankoop van de boeken voor onze bibliotheek verloopt, zorgt er ook voor dat een lokale boekhandel nog moeilijk aan de bibliotheek kan leveren. In de laatste aanbesteding had de stad ingeschreven dat het kastklaar aanleveren van boeken als facultatief criterium wordt meegenomen. Een facultatief dus geen verplicht criterium, maar het werd wel meegeteld in de puntentelling! Niet echt logisch. Het kastklaar leveren van boeken is alleen mogelijk door één of twee grote ketens, waardoor men de lokale boekhandel de facto buiten spel zet. “Wij moeten de wet naleven,” zegt u, schepen Baeyens, als we u daarop aanspreken. Maar waarom kunnen steden als Mechelen en Brugge wel een groot deel van hun boeken aankopen bij de lokale boekhandels? Omdat zij de lokale inplanting in het socio-culturele leven meenemen als een belangrijk criterium. Dit is perfect mogelijk binnen de Europese wetgeving op openbare aanbestedingen. Waarom doet Sint-Niklaas dit niet? Omdat hier alleen de laagste prijs telt. En omdat kastklaar geleverde boeken personeel uitspaart, waardoor ook hierop kan bespaard worden. Het prijsverschil ging vaak maar over een paar honderd euro op jaarbasis, terwijl er premies worden gegeven om handelszaken in de Stationsstraat te krijgen. Bibliothecarissen waren nochtans heel tevreden van de dienstverlening, want ook in de bibliotheek is de laatste jaren bespaard op personeel waardoor zij steeds minder tijd hebben om met de selectie van het aanbod bezig te zijn. Onze bib kan dus best service en vakkennis van een assortimentsboekhandelaar gebruiken. Door alleen in zee te gaan met de grote spelers komt het brede, veelzijdige aanbod onder druk te staan.
Toen ik voor Boek.be, de vereniging voor het boekenvak werkte, hebben wij in 2013 meegewerkt aan een onderzoek van professor Colpaert (KUB) over mogelijke vormen van samenwerking tussen de bib en de boekhandels. Daarin worden heel wat mogelijkheden op een rijtje gezet waaruit het stadsbestuur inspiratie kan opdoen. (1) Ik heb u de link doorgestuurd naar deze studie. Daar kunt u zeker inspiratie uit opdoen.
Ondanks de andere problemen stelden de bibliotheekleveringen ’t Oneindige verhaal in staat om economisch te overleven, zeker na invoering van de gereglementeerde boekenprijs. Op dat vlak heeft minister Gatz met deze gereglementeerde boekenprijs en vaste bibliotheekkorting (voor titels jonger dan zes maand) wél zijn nek uitgestoken. Dat toont dat het een kwestie is van keuzes maken. Ook het stadsbestuur van Sint-Niklaas kan keuzes maken en zijn nek uitsteken.
Is het Stadsbestuur er zich wel van bewust dat het huidige beleid er mee voor heeft gezorgd dat de enige assortimentsboekhandel in onze stad zijn deuren moet sluiten? Met een boekhandel verdwijnt niet alleen een winkel, maar een cultureel centrum. Want een boekhandel is meer dan een winkel. Een recente Nederlandse studie toont dit trouwens aan. “Het zijn creatieve ontmoetingsplekken waar evenementen en activiteiten worden georganiseerd en waar vaak ook horecavoorzieningen aanwezig zijn. Boekhandels vervullen de rol van sociaal-culturele voorziening en dragen daarnaast bij aan een aantrekkelijk winkelklimaat. Daarmee vergroten ze de leefbaarheid van steden en dorpen. 37 procent van de klanten komt in de boekhandel om ‘gewoon wat rond te kijken’; het ‘culturele element’ en de ‘iconische status’ van de boekhandel spelen daarbij een grote rol.”(2)
’t Oneindige Verhaal vervulde die rol perfect. De boekhandel organiseerde tal van boekvoorstellingen, nodigde auteurs uit om hun verhaal te brengen. De zaakvoerder was ook één van de initiatiefnemers van Archipel. De boekhandel was ook bijna altijd aanwezig op boekgerelateerde activiteiten om het aanwezige publiek de passende boeken te presenteren. ’t Oneindige Verhaal gaf ook zelf boeken uit van lokale auteurs. Vaak poëzie. Denken we maar aan Nelly Maes, wijlen Daan Antheunis of Bart Plouvier.
Voor ’t Oneindige Verhaal komt wellicht alle hulp te laat. Dit verhaal is eindig gebleken. Het is een klap voor het culturele leven in onze stad.
Maar wat gaat het Stadsbestuur doen om er voor te zorgen dat er opnieuw een zelfstandige boekhandel in onze stad kan openen? Beleid voeren wil niet zeggen ‘passief toekijken tot er zich een opportuniteit voordoet.’ Beleid voeren is mensen stimuleren, een positief boekenklimaat scheppen, omstandigheden creëren die culturele initiatieven mogelijk maken. Misschien zijn er samenwerkingsmogelijkheden tussen een nieuwe winkel en de nieuwe bibliotheek mogelijk? In Nederland lopen er zo’n initiatieven. In Amstelveen bijvoorbeeld. Daar heeft men bij de verbouwing van de bib plaats gemaakt op de begane grond voor een boekhandel want zowel een bibliotheek als een boekhandel zijn ontmoetingsplekken voor boekenliefhebbers. Gaat het stadsbestuur zijn aanbestedingscriteria voor de bib aanpassen en lokale verankering in het socio-culturele leven meenemen als criterium, zodat potentiële boekhandelaren een toekomst zien voor een boekhandel in onze stad? Welke initiatieven denkt het stadsbestuur te nemen voor een boekhandelsvriendelijk beleid?
Het verdwijnen van een boekhandel uit onze stad is een ramp. En ik kan u zeggen dat ik niet de enige ben die daar zo over denk. Hopelijk kunnen we snel een nieuwe boekhandel in onze stad begroeten. Ik ben alvast bereid om samen naar oplossingen te zoeken, mee te brainstormen over mogelijke nieuwe concepten en contacten te leggen in het boekenvak waar ik nog steeds in thuis ben.
